Het belang van een gezonde werkomgeving wordt de afgelopen jaren steeds meer onderkend, en gezonde gebouwen zijn in opkomst. Een voorbeeld van een facet dat bijdraagt aan een gezonde werkomgeving is circadiane verlichting. Deze manier van verlichten bootst het natuurlijk verloop van daglicht na: van warmere kleuren aan het begin en einde van de dag en meer felle, blauwe kleuren in het midden van de dag. In theorie zorgt dit voor een beter slaap/waakritme bij gebouwgebruikers, wat zou resulteren in verbeterde nachtrust, mentaal welzijn en alertheid- en productiviteitsverhogingen bij medewerkers.
Om deze hypotheses in de praktijk te testen , hebben bba verlichting-experts Marije te Kulve en Arjen Raue in een kantoorgebouw onderzoek gedaan naar de effecten van circadiane verlichting. Specifiek werd gekeken naar het ervaren welzijn, comfort en de productiviteit van de gebouwgebruikers. Het onderzoek is uitgevoerd van november 2018 t/m maart 2019.
In september 2023 heeft Arjen de bevindingen gepresenteerd op een wetenschappelijk congress: het CIE Conference 2023 in Ljubljana, Slovenië. De volledige paper is hier te vinden. Onderstaand vertelt Arjen meer over de inhoud en uitkomsten van het onderzoek.
Kun je iets meer vertellen over de opzet van het onderzoek?
Het onderzoek vond plaats in een kantoor van Rijkswaterstaat dat ingericht was als testomgeving van het Rijksvastgoedbedrijf. Hierbij was één verdieping in het gebouw helemaal voorzien van met tunable white ledverlichting die automatisch werd geregeld. We hebben het onderzoek uitgevoerd in de winter, met korte dagen, zodat de rol van kunstlicht relatief groot was. Eerst hebben we vijf weken lang elke ochtend de verlichtingssterkte laten oplopen en ’s middags weer laten aflopen. Na een herstelperiode hebben we opnieuw een experiment gedaan van vijf weken, waarbij we niet alleen de verlichtingssterkte, maar ook de kleurtemperatuur hebben gevarieerd: in de ochtend steeds koeler (blauwer) licht, ’s middags weer steeds warmer (geler) licht. Tijdens deze experimenten hebben we met vragenlijsten onderzocht wat dit deed met de beleving van de mensen die op deze verdieping aan het werk waren. De resultaten hebben we vergeleken met hun bevindingen in de normale situatie, in de weken voorafgaand aan de experimenten. Daarnaast hebben we op systematische manier hun slaapkwaliteit in kaart gebracht en hun concentratievermogen aan de hand van de Cambridge Brain Sciences Cognitive Test Battery, een soort puzzels die doen denken aan een IQ-test.
Wat zijn de belangrijkste resultaten ervan?
We waren het meest benieuwd naar het effect van de circadiane verlichting op het concentratievermogen van de medewerkers, maar zo’n effect hebben we niet gevonden. Dat wil niet zeggen dat zo’n effect niet kan optreden, maar bijvoorbeeld doordat er niet zoveel mensen op die verdieping werkten, waren de resultaten statistisch niet sterk. Wel hebben we veel pratische lessen geleerd over de toepassing van circadiane verlichting, zodat we voortaan beter weten hoe we het moeten aanpakken. Deze bevindingen deel ik met andere verlichtingsdeskundigen, zodat iedereen ervan kan leren.
Zijn er nog verrassingen naar voeren gekomen die je van tevoren niet had zien aankomen?
Jazeker. Het dimmen ging niet variabel maar in stapjes. Hoewel die stapjes volgens de literatuur te klein waren om waar te nemen, bleken onze proefpersonen het wel degelijk te zien als eens in de vijf minuten het licht een stapje lichter/donkerder en blauwer/geler van tint werd. Ook bleken de proefpersonen de verlichting tijdens de experimenten te fel te vinden, hoewel we netjes de aanbevelingen in de richtlijnen hadden gevolgd. Ik denk dat deze dissatisfiers de resultaten hebben beïnvloed. Zodoende hebben we veel geleerd over de do’s en don’ts van circadiane verlichting in de praktijk. Dat is waardevolle kennis, want in de praktijk bleek het ingewikkelder dan in het lab.
Waar moeten we op letten wanneer we circadiane verlichting toepassen in kantooromgevingen?
Vooral de gebruikers van het gebouw betrekken. Niet alleen uitleggen waar dat rare, steeds veranderende licht voor bedoeld is, maar ze ook zelf aan de knoppen laten zitten. Het is fijn als je de instellingen kunt aanpassen als het standaard-ingestelde dag-nachtritme van het systeem niet goed aansluit bij jouw eigen dag-nachtritme. Om dat goed te doen moet het per individu, dus per werkplek, te beïnvloeden zijn.
Wat denk je dat wij als bba organisaties kunnen bieden?
Kennis en hands-on ervaring met circadiane verlichting. Als een organisatie hiermee aan de slag wil, kunnen we die wens helpen vertalen in specificaties en eventueel ook het ontwerp zelf. Door deze ervaring kunnen we valkuilen vermijden, zodat het systeem ook echt doet wat het moet doen: zorgen voor extra comfort, welzijn en vitaliteit op de werkplek. Hoewel het nog niet uit ons onderzoek naar voren kwam, geloof ik in de mogelijkheden van circadiane verlichting om mensen beter door hun dag heen te helpen. ’s Nachts beter slapen, ’s ochtends sneller wakker en ’s middags alerter. Dat kan niet alleen bij ouderenhuisvesting een groot verschil maken, maar ook in ziekenhuizen, kantoren en scholen.