Verplichte energiebesparing, werken bij kaarslicht?
door: Arjen Raue
Met de publicatie van het programma ‘Fit for 55’ heeft de EU de ambitie om energie te besparen omgezet in bindende wetgeving. Tegen 2030 moeten de lidstaten 36 tot 39% energiebesparing realiseren als onderdeel van de Europese Green Deal, met het doel de uitstoot van broeikasgassen met 55% te verminderen.
Energiebesparing op verlichting in gebouwen zal ongetwijfeld tot de favoriete maatregelen behoren. Dat kan ook: we zitten immers middenin de overgang van TL- naar ledverlichting. De meeste organisaties die op dit moment hun gebouw renoveren kiezen voor led, zelfs als de TL-verlichting nog goed functioneerde. Maar led biedt zoveel voordelen dat vroegtijdige vervanging al vlug rendabel is. Een ledlamp heeft een hoger rendement (lumen per Watt), gaat veel langer mee dan een TL-buis en is bovendien vaak beter regelbaar, zodat vraaggestuurde verlichting mogelijk wordt. Led is de kinderschoenen duidelijk ontgroeid.
Heeft led dan alleen maar voordelen? Niet helemaal. Bij onderzoeken in klachtengebouwen komt bba regelmatig situaties tegen waar een vorm van ledverlichting is toegepast die ronduit hinderlijk is. De belangrijkste valkuil zit hem in de ledchips, die de eigenlijke lichtbron zijn. Dit zijn elementjes van vaak maar een paar vierkante millimeter, die enorm fel oplichten. Als de puntjes in je blikveld zichtbaar zijn, bijvoorbeeld door een slecht afgeschermd armatuur, kan dat erg hinderlijk zijn. Ook dimming met pulsbreedtemodulatie (snel geknipper op volle sterkte) is voor sommige mensen hinderlijk en de matige kleurweergave van sommige led-lichtbronnen zorgt ervoor dat kleuren er onnatuurlijk uitzien, zodat collega’s een ongezonde indruk maken.
Gelukkig doen deze problemen zich lang niet bij alle ledverlichting voor. Er is nog veel slechte ledverlichting, maar ook al veel goede. Het lastige is dat de meest gebruikte normen en richtlijnen voor verlichting nog zijn gebaseerd op TL-verlichting. Bovengenoemde valkuilen hebben allemaal te maken met specifieke eigenschappen van led, die door deze richtlijnen onvoldoende worden afgedekt. Je kunt er dus niet zomaar op rekenen dat een led-armatuur dat aan de eisen voldoet ook echt visueel comfortabel zal uitpakken. Globaal gezegd doen veel fabrikanten goed hun best, maar er is ook veel goedkope rommel te koop.
Ik vrees dat door de eenzijdige nadruk op energiebesparing er te vaak zal worden gegrepen naar de goedkoopste oplossing. Je moet er niet aan denken dat een gebouw zulke nare verlichting krijgt dat de medewerkers nog liever bij kaarslicht zouden werken. Ik hoop dat we het als lichtprofessionals op tijd eens zullen worden over eisen en keurmerken voor ergonomisch verantwoorde ledverlichting. In het Programma van Eisen Gezonde Kantoren 2021 heeft bba een aanzet gedaan om zulke eisen ook voor ledverlichting in kwaliteitsklassen A, B en C te formuleren, waarbij klasse C nog steeds heel acceptabel moet zijn.
De transitie naar ledverlichting: laten we het in één keer goed doen.